Er waren onderzoeken naar de stapeling van zorgkosten bij mensen met een modaal inkomen. Die konden namelijk flink oplopen omdat zij overal eigen bijdrages moesten betalen: voor gemeentelijke zorgondersteuning (de Wmo), voor reguliere zorg, voor medicijnen en wie weet voor wat nog meer. Voorheen konden tegemoetkomingen van het Rijk deze zorgpijn verzachten, maar die waren wegbezuinigd. En dus bedacht het kabinet een list. De inkomensafhankelijke eigen bijdrage in de Wmo werd vervangen door een maximale eigen bijdrage van (inmiddels) 19 euro per maand: één tarief dat voor iedereen hetzelfde is. Doei, doei oplopende kosten. Hallo, hallo, behapbare bijdrage.
Sympathiek!
Heel sympathiek. En vooral de eenvoud van de regeling is lovenswaardig. Ik hoor regelmatig mensen zuchtend praten over de ondoorzichtigheid van de hedendaagse inkomensplaatjes. Je hebt niet gewoon je inkomen. Nee, je hebt je salaris en dan zijn er de aftrekposten, toeslagen, kwijtscheldingen en eigen bijdrages voor zorg, de ene keer inkomensafhankelijk, de andere keer zorgafhankelijk of allebei. Veel mensen zien door de bomen het bos niet meer en elke versimpeling van die kluwen moeten we natuurlijk toejuichen.
Die ondoorzichtigheid levert toch alleen financiële zorgen op voor mensen met lage inkomens?
Zeker niet. Mensen met modale en middeninkomens hebben het ook zwaar. De WRR vergeleek middeninkomens eerder met fietsers die moeten blijven trappen, trappen, trappen om niet om te vallen of financieel achterop te raken. Ze moeten echt op de centen letten, maar voor hen zijn er geen potjes en subsidies beschikbaar.
Waarom zijn gemeenten dan chagrijnig?
Omdat het Rijk heeft weer eens heeft lopen Sinterklazen met de gemeentelijke portemonnee. Het kabinet liet namelijk uitrekenen wat de versimpeling van de eigen bijdrage zou kosten, nam 145 miljoen euro voor zijn rekening en zadelde gemeenten met de rest van de kosten op. Uit onderzoek blijkt nu dat de extra kosten in 2019 op 229 miljoen uitkomen. Gemeenten moeten dus 84 miljoen bijleggen.
Dat valt toch best mee?
Ik denk dat gemeenten zich vooral irriteren aan de stapeling van kosten terwijl zij hun begrotingen niet meer rond krijgen. Gemeenten leggen inmiddels geld toe op de Wmo, de jeugdzorg, de sociale werkvoorziening en de bijzondere bijstand. Het kostte de afgelopen jaren bovendien een hoop energie om het Rijk voldoende te laten betalen voor de bijstandsuitkeringen na jaren van tekorten. Alles bij elkaar is het te veel.
Is het met meer geld opgelost?
Nee. Want gemeenten noemen nog een ander bezwaar. Zij constateren dat het steeds moeilijker wordt om met inwoners het gesprek aan te gaan over de vraag of de gemeente moet voorzien in hun hulpvraag. Er is voor de nieuwe zorgvragers geen enkele financiële prikkel meer om andere oplossingen te zoeken, te matigen met zorg, het zelf te betalen of hun familie of vrienden in te schakelen. En dat, beste mensen, is de werkelijke tragiek van het abonnementstarief.
Gaat dit over eigen verantwoordelijkheid?
Dit gaat over de collectieve verantwoordelijkheid om met elkaar in gesprek te gaan over de grenzen van de door ons allen betaalde zorg. We kloppen nu aan bij de gemeente omdat het kan. Omdat je er recht op hebt. Omdat je jarenlang netjes belasting hebt betaald. Omdat je geen dief wilt zijn van je eigen portemonnee. Maar dit soort denkwijzen leiden nooit tot een kritische beschouwing van je eigen gedrag of over het zorgsysteem an sich dat nu vooral individuele oplossingen biedt. En dat is wel nodig.De Wmo staat niet op zichzelf. Alle zorgkosten groeien en er is een maatschappelijke druk om die te beheersen; we willen immers ook geld uitgeven aan onderwijs, infrastructuur en sociale zekerheid. Maar je kunt de kosten niet beheersen door alleen te wijzen naar dure specialisten, naar het vage idee van ‘bureaucratie’, naar de farmaceutische industrie, naar gemeenten of de marktwerking in de zorg. Ook wijzelf moeten iets veranderen in ons gedrag. Ons de vraag stellen: heb ik dit echt nodig of is er misschien een andere oplossing? En dat gesprek voer je niet in abstracto, maar in het echte leven. Met je huisarts bijvoorbeeld. Of je gemeentelijke Wmo-consulent.
Verder lezen?
- Significant (2020) ‘Monitor abonnementstarief Wmo Tweede rapportage 2020’
- WRR (2017) ‘De val van de middenklasse?’
- Check ook de site van Divosa voor verschillende rapportages over de gemeentelijke financiën.
Abonnementstarief leidt tot extra zorgvraag
De gemaximeerde eigen bijdrage in de Wmo leidt tot een versnelde groei van de zorgvraag bij precies die groepen die er financieel profijt van hebben: de hogere en middeninkomens. Vooral de vraag naar huishoudelijke hulp groeit en in mindere mate ook de vraag naar ‘hulpmiddelen en diensten’ – denk aan taxivervoer en scootmobielen. Gemeenten hebben te maken met gederfde eigen bijdrages van 105 miljoen en extra zorguitgaven van 124 miljoen. Het Rijk vergoedt daar twee derde van, zo schrijft onderzoeksbureau Significant in een monitoronderzoek. Niet onderzocht is of de gemaximeerde eigen bijdrage ook leidt tot meer intensieve zorg bij bestaande en nieuwe cliënten.
