Degenen die wel een baan hebben, verzwijgen vaak hun aandoening, uit angst voor negatieve reacties of zelfs ontslag. Werkgevers zijn minder geneigd om psychisch kwetsbaren aan te nemen en uitkeringsinstanties bestempelen hen bijna automatisch als ‘onbemiddelbaar’. Terwijl ook bekend is dat werken het herstel juist kan bevorderen. Divosa en een aantal andere organisaties hebben daarom eind mei afspraken gemaakt die ervoor moeten zorgen dat mensen met psychische problemen vaker aan werk komen en dat werk ook houden (zie kader). Een van de speerpunten van het convenant is dat de samenwerking tussen ggz, gemeenten, UWV en werkgevers beter kan. In de regio’s Drechtsteden en Amsterdam zijn ze hier al volop mee bezig. Purmerend kiest voor een integrale aanpak van psychische en sociale problematiek.
Zinnig
Achttien uitkeringsgerechtigden met psychische problematiek plaatsten Baanbrekend Drechtsteden en Yulius in een reguliere baan sinds het begin van hun samenwerking, in oktober 2017. Baanbrekend is een werkverband van Sociale Dienst Drechtsteden, UWV en uitzendorganisatie Randstad; Yulius is de ggz-instelling waar de uitkeringsgerechtigden in behandeling zijn. Yulius meldt cliënten met een werkwens aan en blijft, ook na plaatsing in een bedrijf, de vereiste zorg leveren. Baanbrekend kent de vacatures en maakt de matches. Begeleider Manon van Bommel van Baanbrekend: “Na vaststelling van de psychische belastbaarheid en mogelijkheden proberen we een realistische keuze te maken. Iemand kan bijvoorbeeld geen piloot worden, maar wel op een vliegveld werken.” Bijzonder in Drechtsteden is dat zorgverzekeraar VGZ de toeleiding naar werk financiert in het kader van haar programma ‘Zinnige zorg’, initiatieven die de zorg beter en simpeler maken.
Om de kans op duurzaam succes te vergroten, moet het werk passend zijn, weet Van Bommel. “Houd rekening met wat mensen willen en met bijvoorbeeld hun dag- en nachtritme. Als iemand zich tegen een plaatsing verzet, zal hij of zij snel uitvallen.” Ook een jobcoach die de mensen de eerste tijd op het werk ondersteunt, is essentieel. “Soms overschatten wij wat mensen aankunnen of overschatten zij zichzelf.” Baanbrekend betaalt deze jobcoaches. “De ggz leert wat nodig is om een baan te bemachtigen en Baanbrekend leert welke zorg deze werknemers (nodig) hebben om te functioneren”, concludeert Van Bommel.
Blijven praten
De gemeente Amsterdam koopt jaarlijks vijftig re-integratietrajecten Individuele Plaatsing en Steun (IPS, zie kader) in voor bijstandsgerechtigden. Dit doet zij bij de ggz-instellingen GGZ inGeest en Arkin. De deelnemers aan een IPS-traject gaan minimaal twaalf uur per week en voor minimaal zes maanden aan het werk. Landelijk is Amsterdam koploper IPS: sinds 2015 zijn 174 cliënten een IPS-traject gestart. Daarvan zijn er inmiddels 22 afgesloten, waarvan 15 met een baan. “De trajectbegeleider en de cliënt kijken eerst of IPS de geschikte route is. Daarna meldt de ggz-instelling de klant aan bij de gemeente. Bij goedkeuring zorgen wij dat de klantmanager van werk en re-integratie op de hoogte is van het IPS-traject. De regie ligt bij de ggz. Is sprake van een arbeidsbeperking, dan vraagt de ggz-instelling aan de gemeente om een loonwaardemeting bij de klant. De gemeente regelt vervolgens de loonwaardesubsidie voor de werkgever en zorgt dat de klant in het doelgroepregister komt”, vertelt Marga Homan, teammanager werk en re-integratie in de hoofdstad.
Twee jobcoaches van de gemeente volgden een IPS-opleiding en schuiven maandelijks aan bij Arkin of GGZ inGeest voor cliëntoverleg. Als klanten via IPS duurzaam aan het werk zijn, volgt een warme overdracht van de IPS-trajectbegeleiders naar een Amsterdamse jobcoach, die door het maandelijkse ggz-overleg weet wat nodig is. Lukt het niet om iemand binnen twee jaar naar regulier werk toe te leiden, dan zoekt de gemeente een passende plek bij dagbesteding of beschut werk.
“De samenwerking met de gemeente, het UWV en het werkgeversservicepunt is goed”, zegt Lia Kloes, leidinggevende IPS bij Arkin. “We leren elkaars werk- en denkwijze kennen. Dreigt een cliënt tussen wal en schip te raken, dan vinden we elkaar snel. Amsterdam wil klanten met een ernstige psychische aandoening structureel aan werk helpen. Hun aantal is groot en de gemeente wil dat iedereen participeert. Het gaat weleens mis als bijvoorbeeld Arkin iemand in een traject richting werk plaatst en de gemeentelijke klantmanager dezelfde klant oproept voor dagbesteding. Je moet dus met elkaar blijven praten.”
Zes tips voor gemeenten
- Houd bij re-integratie en begeleiding rekening met de wens, motivatie en kwetsbaarheid van klanten met psychische problematiek.
- Een passende baan is bijvoorbeeld (eerst) een baan in deeltijd.
- Laat enkele jobcoaches of klantmanagers specifieke kennis over psychische stoornissen opdoen.
- Wees alert op multiproblematiek. Spelen er nog andere dan psychische problemen?
- Realiseer een intensieve samenwerking tussen gemeente en zorgverlener op zowel cliënt- als beleidsniveau.
- Blijf met elkaar in gesprek.
IPS
Individuele Plaatsing en Steun (IPS) is een in de VS ontwikkelde methode om mensen met een psychische aandoening te helpen betaald werk te vinden en te houden. In Nederland werkt vooral de ggz met IPS. Iedere cliënt die aan de slag wil, kan meedoen. Deelnemers beginnen direct in een reguliere betaalde baan. Voor zowel de cliënt als de werkgever is er langdurige ondersteuning. De IPS-coach maakt deel uit van een ambulant ggz-team.
Woede-uitbarstingen
Semmy Riet uit Purmerend heeft borderline. Momenteel doet zij schoonmaakwerk en bezorgt ze post, eerder werkte ze in een ijssalon. “Daar hield men geen rekening met m’n woede-uitbarstingen. Ik word niet geaccepteerd zoals ik ben. De gemeente beloofde me een baan in de groenvoorziening, maar die heeft geen vrouwentoiletten. Ik wil graag gedeeltelijk werken en gedeeltelijk worden afgekeurd, maar de gemeente kent en erkent mijn probleem niet. Ik ben verplicht te werken.”
Wethouder Participatie Roald Helm ‘kan en wil’ niet ingaan op individuele zaken in zijn gemeente, maar benadrukt dat Purmerend probeert iedereen naar vermogen te laten meedoen, ook mensen die psychisch kwetsbaar zijn. “Werkgevers willen mensen met een arbeidsbeperking in dienst nemen, zolang wij hen maar ontzorgen als iemand bijvoorbeeld ‘op tilt’ slaat.”
Purmerend werkt samen met een zogenoemd Fact-team van ggz-in-stelling Dijk en Duin. Fact staat voor flexible assertive community treatment. Dit is een effectieve interventie voor multiproblematiek, waarbij een psychiater, psycholoog, maatschappelijk werker, IPS-trajectbegeleider en ervaringsdeskundigen met elkaar samenwerken. Wethouder Helm: “Werkfit worden en werkervaring opdoen kunnen klanten bij Werkom, het participatiebedrijf van Purmerend en Zaanstad. Zowel jobcoaches als enkele werkbegeleiders daar hebben kennis van psychische beperkingen.”
Purmerend houdt de coaching van kwetsbare mensen graag zelf in de hand. “Er komen cliënten binnen via de ggz, maar ook via de huisarts, het wijkteam of de casemanager van de gemeente. Soms hebben klanten niet alleen psychische problemen, maar spelen ook laaggeletterdheid, schulden of huisvestingsproblemen mee. Wij willen integrale hulp bieden. Niet het instellings- of gemeentebelang staat voorop, maar dat van de klanten.”
Journalist Annemiek Onstenk maakte eenmalig het magazine Qracht 500 over psychische problematiek en werk, waarin honderd ervaringsdeskundigen uit het hele land vertellen over werk en waardigheid, kwetsbaarheid en kwaliteit, bejegening en vooroordelen. www.qracht500.nl.
Meer weten?
Lees meer over psychische kwetsbaarheid en werk op Divosa.nl
Meer aandacht, inspanningen en geld
Divosa, GGZ Nederland, RIBW Alliantie, UWV, Federatie Opvang en cliëntenorganisaties hebben op 24 mei een convenant getekend om de arbeidsdeelname van psychisch kwetsbare mensen te bevorderen. Kabinet en UWV trekken hiervoor 1,5 miljoen euro extra uit. Speerpunten zijn:
- Voorkom uitval van werknemers met psychische problematiek.
- Vergroot de instroom van psychisch kwetsbare uitkeringsontvangers op de arbeidsmarkt. Deel kennis over succesvolle methodieken als IPS en praktijkvoorbeelden van goede samenwerking.
- Maak psychische kwetsbaarheid op het werk bespreekbaar en ga vooroordelen tegen over werk(zoek)enden met psychische problematiek.
- Ondersteun werkgevers bij inclusief werkgeverschap.
- Werk als gemeenten, ggz, RIBW, UWV en cliëntenorganisaties samen in arbeidsmarktregio’s en borg die samenwerking.
- Neem toeleiding naar en behoud van werk van mensen met psychische problematiek op in opleidingen, trainingen en deskundigheidsbevordering van professionals.
‘Train klantmanagers om voorbij de regels te kijken’
Chantal Soepboer viel in 2012 wegens een trauma uit op haar werk en staat nu op het punt om voor zichzelf te beginnen. Zij ervaart een verschil tussen de benadering van het UWV en de gemeente. “Het UWV liet me een opleiding ervaringsdeskundigheid volgen en geeft me tijd een plan te ontwikkelen voor het zelfregiecentrum dat ik wil oprichten; een centrum waar mensen onder eigen regie kunnen werken aan hun herstel. De gemeente oefent meer druk uit om te werken, ook als je psychisch kwetsbaar bent. De sociale dienst bepaalt waar je structureel je inkomsten mee kunt verdienen. Ik wil dat zelf bepalen. Mijn advies is dus: train klantmanagers om voorbij de regels en wettelijke kaders te kijken. Als klanten gemotiveerd zijn, wordt de match duurzamer. Ik ben voor 44 procent afgekeurd, maar ga voor volledig herstel. Misschien blijft het worstelen een balans te vinden tussen werk en draagkracht; dat zien we wel. Wil je als gemeente klanten naar een hoger niveau tillen, verplaats je dan in wat zij kunnen en willen. Begrip is het sleutelwoord voor herstel.”
