De Eindhovense huisarts Kim Baard somt de problemen op van haar internationale patiënten. Ze werkt al acht jaar bij huisartsenpraktijk SGE International/Stroomz, waar 70 procent van de patiënten uit het buitenland komt. Engels is de voertaal in haar spreekkamer.
Het wijdverspreide beeld van de hoogopgeleide rijke expat die zich prima weet te redden, begint op verschillende plaatsen in Nederland af te brokkelen. Baard kent de keerzijde goed: zij hoort verhalen over vereenzaming, alleenstaande kenniswerkers die geen aansluiting vinden bij hun Nederlandse collega’s en meereizende partners die moeite hebben om hun weg te vinden. “Sommige werkgevers helpen hun nieuwe werknemers op weg met goede informatie, maar dat is lang niet overal zo. Deze mensen en hun gezinnen vallen dan toch tussen wal en schip.”
Ook het Nederlandse zorgsysteem is lastig, het fenomeen huisarts vaak totaal onbekend. “Ze gaan soms meteen naar de eerste hulp van het ziekenhuis, willen rechtstreeks naar een specialist of bellen een ambulance wanneer ze een paniekaanval hebben.” De Eindhovense arts is blij dat ze in deze gespecialiseerde praktijk – met twintig minuten per consult – meer tijd heeft voor haar patiënten. Ze zitten vaak vol met vragen. Achter hoofdpijn, slapeloosheid en vermoeidheid schuilt vaak geen fysieke oorzaak. Baard ziet veel psychische problemen. “Soms zit een partner de hele dag alleen thuis, kent helemaal niemand hier.” Dit zorgt voor spanningen in de relatie. “Daar komt bij dat in India, waar veel expats vandaan komen, veel huwelijken worden gearrangeerd. De partners kennen elkaar dus soms nauwelijks en dan kan zo’n nieuw leven, zonder familie, heel erg tegenvallen.”
Feiten & cijfers
Onder kennismigranten vallen alle arbeidsmigranten die naar Nederland zijn geïmmigreerd op basis van de IND-kennismigrantenregeling en alle andere regelingen die met deze kennismigrantenregeling samenhangen. Hieronder vallen bijvoorbeeld ook de regelingen voor zelfstandigen en wetenschappelijk onderzoekers (bron: CBS).
Naar schatting zijn er meer dan 100.000 kennismigranten in Nederland. De instroom piekte met 26.000 in 2022, ongeveer 7 procent van de totale instroom (waartoe ook arbeidsmigranten en vluchtelingen behoren). De meeste kennismigranten kwamen toen uit India, Turkije en Rusland.
Kennismigranten die aan bepaalde voorwaarden voldoen, hoeven over maximaal 30 procent van hun loon geen belasting te betalen. Zo compenseert de overheid de extra kosten die ze maken om in Nederland te kunnen werken. Sinds 1 januari 2019 is de looptijd van de regeling ingekort van acht naar vijf jaar.
Honderd brieven
Het eerste jaar in Nederland was zwaar, vertelt Meagin van der Westhuizen, sociaal werker uit Zuid-Afrika. Drie jaar geleden kwam ze met haar partner naar Nederland. Een gezamenlijk besluit en vol enthousiasme begon ze aan haar nieuwe leven. “Ik zou als social worker zo een baan vinden, er waren zoveel vacatures in mijn werkveld.” Maar dat viel tegen. De ene afwijzing na de andere rolde binnen. “Ik heb wel honderd brieven geschreven. En ik moest alles zelf uitzoeken. Anders dan Zuid-Afrika is Nederland een individualistische samenleving. Mijn werk betekent veel voor me en ik wilde echt geen huisvrouw zijn. Ik voelde me steeds ellendiger, onzeker en depressief. Ik had alles achtergelaten, maar waarvoor?”
Nu gaat het beter met haar. Zij en haar gezin hebben hun weg in Eindhoven gevonden. Van der Westhuizen werkt inmiddels bij Expat Spouses Initiative. Dat is een initiatief van Kavitha Varathan, een architect uit India die eveneens met haar partner naar Nederland kwam en toen allerlei onverwachte obstakels tegenkwam. Varathan: “We zijn begonnen als een netwerk voor partners en uitgegroeid tot een actieve stichting die internationaal talent op weg helpt. Nederlanders zijn open, behulpzaam en direct. Maar vrienden maken is lastig.” Ze hoort veel trieste verhalen tijdens de bijeenkomsten voor nieuwe leden. Van der Westhuizen: “Een luisterend oor helpt, maar de psychische nood is vaak hoog. Dat moet niet onderschat worden.”
Internationale hotspots
Ondertussen blijven nieuwe internationale kenniswerkers hard nodig in de Brainport Regio. Bedrijven als ASML, Philips en IBM trekken jaarlijks duizenden nieuwe werknemers aan uit het buitenland – met partners en kinderen. Zo is het aantal mensen uit India dat zich tussen 2017 en 2022 in Eindhoven vestigde, verdubbeld. En een einde aan de groei is niet in zicht. Tot 2032 worden liefst 12.300 internationale scholieren tussen de 0 en 17 jaar verwacht, van wie de helft kinderen van kenniswerkers zijn; tot de andere helft behoren kinderen van arbeidsmigranten en vluchtelingen.
Niet alleen in Eindhoven en omstreken, maar in heel Nederland groeit het aantal kenniswerkers. In 2022 kwamen – na de daling tijdens de coronajaren – 26.000 hoogopgeleide kennismigranten naar ons land. Een stijging van 55 procent ten opzichte van 2019, zo blijkt uit het cijfers van CBS.
Door de internationalisering van de regio hebben hulpverleners en zorgprofessionals in Eindhoven de afgelopen jaren veel geleerd. Zowel bij het zorg- als welzijnsdomein kloppen steeds meer internationale inwoners aan. De GGZ in Eindhoven kent een speciale expatpoli, waar de voertaal Engels is. Ook in andere internationale hotspots zoals Almere en Amstelveen is steeds meer aandacht voor de sociale problemen van de expat.
Wiskundebijles
In Almere maakt jeugdverpleegkundige Marion van Hardeveld van JGZ Almere zich zorgen over de expatkinderen. Veel kinderen leren geen Nederlands – voor de ouders is het vaak onduidelijk hoelang ze in Nederland zullen blijven. Zij kiezen voor de internationale basisschool in Almere. Dit zorgt voor problemen in de doorstroom als zij vervolgens lager presteren dan het Internationaal Baccalaureaat-onderwijs dat op de internationale middelbare school wordt aangeboden; vergelijkbaar met het vwo.
Van Hardeveld: “Als een kind dit niveau niet haalt, dan valt het in een gat. Het spreekt geen Nederlands, maar moet wel instromen in het Nederlandse vervolgonderwijs. Zo’n leerling loopt dan een enorme achterstand op.” De verwachtingen van ouders zijn vaak erg hoog. “Zij hopen dat hun kinderen ook een academische of hbo-opleiding gaan volgen, maar in de praktijk is dit niet altijd het geval. Die druk kan zwaar zijn voor een kind.”
Veel organisaties in Almere signaleren dat in bepaalde culturen de focus wordt gelegd op de cognitieve ontwikkeling, ten koste van het sociaal-emotionele deel. De voorkeur gaat dan uit naar wiskundebijles in plaats van buitenspelen. “De sociaal-emotionele ontwikkeling is zó belangrijk. We weten dat als je daaraan niet genoeg aandacht besteedt, er een hoger risico is op het ontwikkelen van psychosociale problemen”, legt Van Hardeveld uit.
142 nationaliteiten
Amstelveen, onder de rook van Amsterdam, is al jaren een favoriete stek van kenniswerkers. De stad kent inmiddels 142 nationaliteiten. “Je kunt niet om deze groei en de invloed ervan heen”, zegt Anne Kaiser, beleidsadviseur en projectleider internationalisering bij de gemeente. Amstelveen denkt al langer na over de vraag: hoe zorgen we dat iedereen zich hier blijft thuisvoelen? De stad spreekt haar inwoners ook vaker in het Engels aan. “Als we willen dat mensen meedoen, dan moeten we zorgen dat ze ons begrijpen.”
Voorkomen dat iedereen in de eigen bubbel blijft en verbinding stimuleren, zijn belangrijke uitgangspunten voor het beleid. Maar hoe doe je dat in de praktijk? “Bijvoorbeeld door samen te werken met de Vrijwilligerscentrale Amstelland. Er zijn al ‘internationals’ actief als vrijwilliger en die groep proberen we nu te vergroten. Dit is ook belangrijk voor de meereizende partners.”
Daarnaast is Amstelveen Connect opgericht, een platform dat Nederlandse en internationale inwoners met elkaar verbindt. Deze bruggen worden gebouwd door de zogeheten connecters: leden van onder andere maatschappelijke organisaties, scholen, kunst- en cultuurinstellingen, stichtingen en de politie. Een paar keer per jaar komt dit netwerk bij elkaar en het organiseert activiteiten, zoals koken voor ouderen. “Een groot succes. Zowel expats als Nederlanders sluiten aan.”
Scheve ogen
Ook Josine Frankhuizen van het Holland Expat Center South van de gemeente Eindhoven heeft het over verbinding. Door het huidige politieke klimaat en de druk op de zorg en de woningmarkt worden kenniswerkers steeds vaker met scheve ogen aangekeken. “Wij willen verdere polarisatie voorkomen. Deze mensen hebben we in de regio hard nodig. Daarom proberen we in Eindhoven echt te zorgen dat zij goed landen, dat ze zich thuisvoelen en dat wij hen behouden.”
Volgens Frankhuizen is er een grotere rol voor bedrijven weggelegd. “We gaan nu zelf actief de HRM-afdelingen van bedrijven benaderen; zij kunnen nieuwe werknemers nog beter en eerder informeren, nog beter voorbereiden op hun komst naar Nederland. Dat kan al voor vertrek, ook om verkeerde verwachtingen te voorkomen.” Werkgevers moeten volgens haar ook meer oog hebben voor het hele gezin, niet alleen voor de nieuwe werknemer. “Ze kunnen bijvoorbeeld meereizende partners taallessen aanbieden.” Als een partner ontevreden is, dan zal het gezin eerder de koffers pakken. “En dan kan de hele procedure opnieuw beginnen.”
Dat is precies het pleidooi van Kavitha Varathan van het Expat Spouses Initiative. Zij geeft vaak presentaties bij bedrijven. “Ik wijs hen altijd op de partners. Er zit zoveel onbenut hoogopgeleid talent op de bank. Dat is echt een vergeten groep. Deze mensen zijn al in Nederland en vaak hartstikke gemotiveerd om hun werk weer op te pakken. Het gaat niet alleen om het binnenhalen van de talenten, het moet een familiestrategie zijn. Dat besef is er vaak nog niet.”
Meagin van der Westhuizen: “Als familie voelen wij ons na drie jaar thuis in Eindhoven. De kinderen zijn gelukkig hier, wij hebben vrienden gemaakt en hebben het naar ons zin op het werk. Voor mij veranderde er veel nadat ik de juiste baan had gevonden. Maar eerlijk, het is niet altijd makkelijk geweest. Home is where the heart is en op sommige dagen was ons hart nog in Zuid-Afrika. Maar inmiddels durf ik wel te zeggen dat het grotendeels in Eindhoven is.”
