Mijn gedroomde Participatiewet
Het Nederlandse socialezekerheidsstelsel is uitgegroeid tot een bureaucratisch doolhof, ontworpen vanuit wantrouwen, zonder feeling met de dagelijkse realiteit van mensen in een kwetsbare situatie. Die bureaucratie legt een enorme last op de ruim 1,5 miljoen mensen die op of rond de armoedegrens leven. Zij hebben eenvoud en duidelijkheid juist het hardst nodig. Het gevoel verstrikt te raken in een web van regels en procedures veroorzaakt bij hen een neerwaartse spiraal van onzekerheid, (systeem)stress en stigmatisering. Hun bestaan staat in het teken van een dagelijkse financiële overlevingsstrijd.
De illusie van de Participatiewet dat iedereen zelfredzaam is, pakt volstrekt verkeerd uit voor deze gevarieerde groep mensen. Hun netwerken zijn vaak beperkt. Den Haag – de meest gesegregeerde stad van Nederland – heeft een gemeenschap van armen en een gemeenschap van rijken. Komen die bubbels met elkaar in aanraking? Nee, zelfs niet op scholen. Armere mensen hebben dus vrijwel geen contact met mensen die hen verder kunnen helpen. Hun dagelijkse gevecht met die complexe bureaucratie voeren ze alleen.
Met een maatwerkbudget helpen wij als gemeenten inwoners die tussen wal en schip raken. Denk aan een matras voor de peuter van een alleenstaande, zwangere moeder in een verwaarloosde sociale huurwoning of een tandartsbehandeling voor mensen die niet kunnen of durven te participeren door pijn aan of schaamte over hun gebit. Voor hen is een zorgverzekering met tandzorg namelijk een onbetaalbare luxe. Ons maatwerk is echter geen oplossing voor falend beleid, zeker niet nu gemeenten kampen met een groeiend tekort aan personeel.
Armoede is behalve een individueel probleem, ook een collectief probleem voor ons als samenleving. Als overheid moeten we om deze groep mensen heen gaan staan, want bestaanszekerheid is onder meer een uitstekend medicijn tegen de stijgende zorgkosten. De bestuursvoorzitter van een grote zorgverzekeraar zei jaren geleden al tegen mij: ‘Fred, ik geloof niet in het volgende pilletje. Wij doen aan symptoombestrijding. Voorkóm liever dat mensen zorg nodig hebben.’ Stress maakt ziek. Mensen zonder financiële zorgen zijn gelukkiger, gezonder en gaan meestal op tijd naar een dokter. Wetenschappelijk onderzoek onderschrijft dit.
De nieuwe Participatiewet moet er, kortom, radicaal anders uit gaan zien. Dat vraagt lef en daadkracht. Inwoners moeten nu hun recht op allerlei toeslagen bewijzen voordat ze die ontvangen én eventueel weer moeten terugbetalen. Draai dat om. Verhoog zowel de bijstand als het minimumloon; daarmee worden veel aanvullende armoederegelingen en toeslagen overbodig. Dat is begrijpelijker en voorspelbaarder voor inwoners en beter uitvoerbaar voor professionals. Accepteer dat een mensgerichte benadering vanuit vertrouwen beter werkt dan financieel micromanagement. Houd opzettelijk misbruik in de gaten, maar accepteer hier en daar een kleine foutmarge. Dan hebben we ook minder last van de krappe arbeidsmarkt. Minder bureaucratie betekent immers minder regelwerk. Zo blijft meer tijd en aandacht over voor een-op-een-contact.
Het resultaat? De mentale ruimte om te participeren in een rechtvaardige, inclusieve samenleving. En de eerste stappen in de richting van die gedroomde uitkomst kunnen we morgen al zetten.
