zegt Margot van de Put van de gemeente Oss. De inkomensconsulent herinnert zich het effect van een persoonlijkere benadering op inwoners tijdens het bijstandsexperiment in haar gemeente nog goed. “Ze werden emotioneel omdat ze zich eindelijk echt gehoord voelden. Ook onze correspondentie pasten we aan. Zinnen als: ‘Als u niet verschijnt op de afspraak, dan heeft dat gevolgen voor uw uitkering’ lieten wij uit onze brieven. Je zag dat meteen terug in hoe mensen zich voelden.”
Meer vertrouwen
De nieuwe, mensgerichte aanpak was onderdeel van het onderzoek ‘Zelf aan het stuur en op maat’ van de gemeenten Oss, Apeldoorn en Epe, in samenwerking met Universiteit Tilburg en TNO. Zo’n achthonderd inwoners gaven zich vrijwillig op voor deelname. Daarna werden ze willekeurig over drie groepen verdeeld. Groep één had helemaal geen verplichtingen en kreeg alleen begeleiding als daar om gevraagd werd, de tweede groep kreeg zowel gevraagd als ongevraagd intensieve begeleiding. Vertrouwen en zelfredzaamheid stonden centraal in beide groepen, een sollicitatieplicht was er niet. De derde groep diende als controlegroep.
De onderzoeksresultaten waren verrassend positief: in de eerste twee groepen stroomden 9 tot 13 procent meer deelnemers uit naar werk dan in de groep niet-deelnemers. Daarnaast boekten zij significante resultaten op sociale participatie en welbevinden. Zelfs in de controlegroep was een positief effect zichtbaar; volgens de onderzoekers een gevolg van meer aandacht door deelname aan het experiment. Deelnemers voelden zich gezien en kregen daardoor meer vertrouwen in de overheid.
Minder streng
Janneke Oude Alink, strategisch adviseur Werk & Inkomen in de gemeente Apeldoorn, wilde al een hele tijd aan de slag met dit onderwerp. “Het speelde al langer in de politiek. We hebben toen met elkaar besproken: wat willen we nou precies weten en wat is daarvoor nodig?” Anders dan de experimenten in bijvoorbeeld Nijmegen en Deventer koos Apeldoorn bewust voor een onderzoek buiten de Algemene Maatregel van Bestuur (AmvB) om. Het was daardoor niet mogelijk om te experimenteren met extra inkomsten. “We waren vooral benieuwd naar een nieuwe aanpak. Hoe doen wij ons werk, welke uitwerking heeft dat en waar liggen de kansen om het beter te doen bínnen de Participatiewet?” De huidige wetgeving bleek na overleg met juristen voldoende ruimte te geven om minder streng om te gaan met sollicitatie- en re-integratieverplichtingen. De gemeenten Epe en Oss sloten aan.
Bonus
De nieuwe aanpak had niet alleen invloed op de deelnemers, merkten de projectleiders en consulenten die het onderzoek uitvoerden. Als bonuseffect gingen zij zelf ook anders naar hun werk kijken. Van de Put: “In het begin hadden veel medewerkers het gevoel: persoonlijke aandacht geven en meedenken vanuit het perspectief van de inwoner, dat doen we toch al? Maar dat is een gevaarlijke valkuil. Net als het gemak waarmee je weer kan terugvallen in je bekende gedrag. We werden ons echt bewust van hoe we in de spreekkamer tegenover iemand zitten en wat dat doet met de inwoner.” Een goede training vooraf en intervisie waar nodig waren onontbeerlijk, zeggen beide gemeenten. Oude Alink: “Zo leer je met elkaar en blijf je kritisch, ook op je eigen handelen en werkwijze.”
In Apeldoorn zijn er plannen om de opgedane inzichten in de deskundigheidsbevordering verder door te voeren. In Oss komt een vernieuwde visie op klant- en dienstverlening. De gemeente wil hoe dan ook verder met de mensgerichte aanpak, aldus projectleider Martien van Hoof. “Door contact te maken en een relatie op te bouwen ontstaan verbinding en vertrouwen. Inwoners gingen daardoor andere gesprekken met ons voeren. Ze toonden hun kwetsbaarheid meer en gaven minder sociaal wenselijke antwoorden. Ze begonnen anders naar ons te kijken, er ontstond beweging en interactie. We investeerden en kregen daar vooruitgang voor terug. Dat is echt fantastisch om mee te maken.”
Flinke tijdsinspanning
Het was een heel waardevolle ervaring, vindt ook Oude Alink. Een aanrader. Maar je moet wel bereid zijn een flinke tijdsinspanning te leveren, zegt ze. “In 2016 zijn we gestart met de voorbereiding. In juni 2020 konden we pas de resultaten in de raad delen. Dan ben je dus wel vier jaar verder.” Het ministerie van SZW adviseert om vooraf goed na te denken over het doel van het experiment. Beleidsmaker Ron Schuurmans: “Ben je op zoek naar wetenschappelijke onderbouwing van je werkwijze? Wil je een nieuwe interventie ontwikkelen of een andere manier van werken?” Voor veel experimenten is helemaal geen AmvB nodig, zegt hij. “Gemeenten kunnen vaak ook zélf aan de slag, zonder toestemming van het Rijk.”
Projectleider Van Hoof beveelt andere gemeenten van harte aan om ook het experiment aan te gaan. “Ik durf de stelling wel aan dat het zichzelf terugverdient.” De gemeente Oss heeft weliswaar drie ton moeten reserveren over een periode van drie jaar, maar de uitgaven vanuit het Participatiebudget daalden drastisch. “Ons doel was onderzoeken of het anders kan, met minder regels en meer ruimte. Als bijvangst hebben we nauwelijks trajecten ingekocht. Als mensen zelf de regie hebben over hun plan, ziet onze dienstverlening er heel anders uit dan in een traditionele uitkeringsfabriek. Je zit niet meer vast aan een boodschappenlijstje dat je moet afvinken. Dan bieden we écht een luisterend oor.”
Dit artikel is tot stand gekomen op initiatief van Divosa
Meer lezen?
- Bekijk de artikelen over dit thema op de site van Divosa
- Check de eerste aflevering over experimenten in bijstand over de vraag: Hoe pak je het aan?
Drieluik | Experimenteren in de bijstand
Dit is deel 2 van een drieluik over experimenteren in de bijstand. In deze aflevering staan de resultaten van de experimenten centraal. In het eerste deel stond de vraag centraal: hoe pak je het aan?
Dit is deel 2 van een drieluik over experimenteren in de bijstand. In deel 3 staan de resultaten van de experimenten centraal.
Deze reeks is tot stand gekomen op initiatief van Divosa.
