Wat is de Europese Pijler van Sociale Rechten?

De Pijler is een bundeling van twintig beginselen, verdeeld over drie categorieën:

  1. Gelijke kansen en toegang op de arbeidsmarkt: denk aan actieve ondersteuning bij het vinden van werk en het recht op onderwijs, opleiding en een leven lang leren.
  2. Rechtvaardige arbeidsvoorwaarden: veilige en flexibele werkgelegenheid, loon, een fatsoenlijke levensstandaard, bescherming bij ontslag en gegevensbescherming.
  3. Sociale bescherming en inclusie: goede opvang en onderwijs voor kinderen, bescherming tegen armoede, activeringsondersteuning, toereikende werkloosheiduitkeringen, minimuminkomen, pensioen, gezondheidszorg, huisvesting en ondersteuning voor daklozen en inclusie van mensen met een handicap.

Waarom is die Pijler in het leven geroepen?

De Europese Pijler van Sociale Rechten moet de rechten van EU-burgers op het gebied van werkgelegenheid en sociale zekerheid versterken. Het idee is dat nationale arbeidsmarkten en sociale zekerheidsstelsels beter functioneren als de eurolanden hun regelgeving beter op elkaar afstemmen. Ook zouden economische crises beter opgevangen kunnen worden. Bovendien wil de EU, juist in deze tijd van euroscepsis, een verdiepingsslag maken.

Waarom hebben wij het hier en nu over de Pijler?

De Pijler werd op 17 november 2017 ondertekend tijdens de ‘Sociale top voor eerlijke banen en groei’ in Göteborg. Alle lidstaten gaven daar aan de Pijler te omarmen. In maart zijn de eerste concrete voorstellen gedaan om de Pijler in praktijk te brengen, waaronder het voorstel om de toegang tot sociale bescherming uit te breiden tot alle werknemers en zelfstandigen.

Kende de EU tot voor kort géén sociale rechten dan?

Jawel, de EU heeft al sociale rechten sinds de eerste dertien lidstaten in 1965 het Europees Sociaal Handvest ondertekenden. Sindsdien zijn er ook sociale verdragen bijgekomen, maar de Europese Commissie vond het in 2016 nodig om de aandacht voor dit thema te verdiepen, zodat die niet verloren zou gaan tussen de prioriteiten op de agenda van de halfjaarlijks wisselende EU-voorzitter.

We hebben het over rechten.

Zijn er ook plichten? De twintig beginselen van de Pijler hebben voornamelijk betrekking op onderwerpen die de verantwoordelijkheid zijn van de lidstaten zelf. Ook al wordt er dus gesproken over ‘het recht op …’, burgers kunnen niet bij de rechtbank claimen dat hun land de beginselen van de Pijler onvoldoende naleeft. De instemming met de twintig sociale rechten moet gezien worden als politieke wilsverklaring.

Wat is zo’n Pijler dan eigenlijk waard?

Het is te kort door de bocht om te zeggen dat de Sociale Pijler helemaal geen invloed heeft op Nederland. De EU heeft namelijk verschillende instrumenten op zak om de implementatie van de beginselen te bevorderen. Zo kan zij bestaande EU-wetten en verordeningen handhaven en wetgevende initiatieven nemen. Dit laatste wordt nu bijvoorbeeld gedaan voor de beginselen rond de balans tussen werk en vrije tijd, de informatievoorziening aan werkenden en toegang tot sociale zekerheid en werktijden.

Daarnaast kan de Unie de dialoog tussen de lidstaten stimuleren, beleidsrichtsnoeren geven en aanbevelingen doen. Vooralsnog lijkt de Europese Commissie echter in te zetten op een nieuwe vorm van monitoring en financiële prikkels via EU-fondsen – denk aan ESF-financiering (European Social Fund), Erasmus+, het Youth Employment Initiative en het European Globalisation Adjustment Fund. De EU bepaalt deels waar ESF-financiering voor aangevraagd kan worden en laat nu doorschemeren dat ze de toekenning meer willen toespitsen op de Pijler-principes.

En wat houdt die monitoring in?

Om te volgen hoe lidstaten het doen op de Sociale Pijler – ook ten opzichte van elkaar – is het Social Scoreboard in het leven geroepen. Sinds dit jaar worden deze scores meegenomen in de jaarlijkse aanbevelingen van de Europese Commissie aan de lidstaten (normaal gesproken gaan deze aanbevelingen alleen over overheidsfinanciën, grote macro-economische ontwikkelingen en belangrijke structurele hervormingen).

'We laten daarmee veel arbeidspotentieel onbenut'

Zijn die aanbevelingen wél bindend?

Nee, maar er wordt wel degelijk verwacht dat landen er iets mee doen. Sterker nog, gaat een lidstaat er niet mee aan de gang, dan heeft dat gevolgen voor de EU-financiering die het land ontvangt.

Welke aanbevelingen heeft de EU voor Nederland?

Daarvoor hebben we contact gezocht met het directoraat-generaal werkgelegenheid, sociale zaken en inclusie van de Europese Commissie. Beleidsmedewerker Petra Petan laat weten dat Nederland het relatief goed doet op het Social Scoreboard, maar dat een aantal onderwerpen extra aandacht verdienen. Ze noemt hier de langzaam maar zeker groeiende inkomensongelijkheid en de bestrijding van armoede. Een andere uitdaging ziet ze in enerzijds de toestroom tot de Nederlandse arbeidsmarkt van niet-EU-burgers en anderzijds het feit dat relatief veel vrouwen in Nederland parttime werken. Petan suggereert dat we daarmee veel arbeidspotentieel onbenut laten.

Wat hebben de Nederlandse gemeenten hier nu mee te maken?

Een socialer Europa is een gedeelde verantwoordelijkheid. Van alle Europese instituties, alle lidstaten, alle nationale en lokale overheden, de sociale partners en de burgergemeenschap. Na de decentralisaties hebben de Nederlandse gemeenten meer bevoegdheden gekregen. Sindsdien is hun rol prominenter, met name op het terrein van langdurige zorg, jeugdzorg en werk en inkomen. De stappen die gemeenten in deze domeinen zetten, hebben direct en indirect invloed op arbeidsmarktparticipatie, armoedebestrijding, de aanpak van schulden en sociale inclusie – stuk voor stuk beginselen van de Europese Pijler van Sociale Rechten. Nederlandse gemeenten zijn dus (ook) aan zet als het gaat om het behalen en bestendigen van alle twintig sociale rechten.

Meer weten?

Lees meer over Europese en internationale samenwerking op Divosa.nl

Verder lezen?

Dit stuk is gebaseerd op gesprekken met medewerkers van de Europese Commissie, het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en gemeenten. Wil je meer weten, kijk dan eens naar: