Ik móet gewoon volgen hoe gemeenten op de tast door een diepe en donkere jeugdzorgjungle lopen. Ze hebben een gebrekkig kompas, hun rantsoenen zijn op en het pad lijkt onvindbaar. ‘Hou vol, gemeenten!’, roep ik vanachter mijn scherm als ik ze weer eens vertwijfeld langs een afgrond zie balanceren. En dus tik ik hier weer een stukje over de vraag hoe de kosten van de jeugdzorg in drie jaar tijd met 42 procent konden stijgen.
Steek van wal!
Divosa kwam vrij recent met een overzicht van een flink aantal Rekenkameronderzoeken. De rode draad is dat gemeenten nog stappen kunnen zetten in de sturing en organisatie van de jeugdzorg. Het gaat dan bijvoorbeeld om de samenwerking met zorgaanbieders, de toegang tot de zorg, de monitoring van wat er gebeurt en daar dan op acteren. Eigenlijk het hele proces van: wat wil je als gemeente, hoe ga je dat uitvoeren en monitoren en hoe zet je de verbeterstappen?
Hoe begin je daarmee?
Met een heldere visie: waar is de gemeente van en waarvan niet? Dat hoorden we de Raad voor het Openbaar Bestuur laatst ook al roepen en de VNG Visitatiecommissie sociaal domein schrijft dat nu ook nadat zij tien gemeenten heeft doorgelicht. Kortom: de lokale politiek moet meer richtinggevende uitspraken doen.
#Hoedan?
Lijkt mij waanzinnig moeilijk. Ga maar eens concreet maken wat je als gemeente met de jeugdzorg wilt terwijl het hele veld in beweging is. Bovendien kan de wetenschap maar beperkt richting geven: in de jeugdzorg is de kennis over wat werkt nog volop in ontwikkeling, aldus het Nederlands Jeugdinstituut. Van veel interventies is niet eens bekend of ze überhaupt effect sorteren. En dan spelen de financiële tekorten er ook nog doorheen. Die schaarste dwingt gemeenten om vaker ‘nee’ te verkopen. Dat is nooit een dankbare rol. En bovendien supereng. Want waar je de grens ook trekt, hoeveel maatwerk je ook mogelijk maakt, er staan altijd schrijnende gevallen aan de verkeerde kant van de lijn.
Lekker dan.
Kun je wel zeggen. Het helpt ook niet dat er in het systeem van jeugdzorg een aantal zaken zó geregeld zijn dat het gemeenten wel erg lastig wordt gemaakt om te sturen. Het helpt niet dat zorgvragers die bij de gemeente een ‘nee’ krijgen, bij de huisarts een ‘ja’ kunnen halen. Het helpt niet dat de wetsteksten zo geformuleerd zijn dat in feite alles onder jeugdzorg kan vallen en je als gemeente nauwelijks wettelijke grond hebt om grenzen te trekken. Het helpt niet dat het Rijk de beleidsruimte van gemeenten steeds verder inperkt.
Moeten gemeenten niet een andere bekostigingssystematiek invoeren?
Dat is te simpel gedacht. Uit een benchmarkonderzoek bleek vorig jaar dat een bepaald inkoop- of bekostigingsmodel geen invloed heeft op de financiële resultaten van een gemeente. Wel hebben gemeenten die consequent een bepaald model kiezen en dat fijn slijpen, meer grip op hun uitvoering en de kosten daarvan dan andere gemeenten. Zo constateert de VNG Visitatiecommissie dat sommige gemeenten wel heel veel zorgaanbieders hebben. Daarin snoeien is natuurlijk nadelig voor innovatie en de keuzevrijheid van inwoners, zo stelt de Visitatiecommissie, maar aan de andere kant houdt een gemeente meer tijd en energie over om de samenwerking met de resterende zorgaanbieders goed van de grond te tillen.
Is er echt geen simpele oplossing?
Nee. Lees het advies maar van het door de VNG ingestelde expertiseteam naar de reikwijdte van de jeugdhulp. We moeten door de zure appel bijten, stelt deze groep experts, en de jeugdzorg veranderen door op de tast met tientallen partijen tegelijkertijd aan tientallen knoppen te draaien. Een soort van geblinddoekt Twister voor gevorderden.
Ik had ook graag een kant-en-klare oplossing gezien, een makkelijke weg, één knop waar je op kunt drukken en dat het dan goed komt. Maar die is er dus niet. Deze beleidsthriller kent geen duidelijke schurk, alleen maar mensen die het goede willen doen en dan ontdekken dat hun acties onbedoeld tot een financieel fiasco leiden. Dat maakt het zo ingewikkeld en zo interessant tegelijkertijd.
En kijk: daar meldt zich de volgende gemeente met een tekort dat miljoenen hoger uitvalt dan verwacht. De volgende aflevering start over 10, 9, 8, …
Prijzige jeugdzorg kent veelvoud aan oorzaken
De stijgende kosten voor de jeugdzorg zijn niet simpel te verklaren. Dit artikel gaat over de sturing van Rijk en gemeenten, maar er speelt nog veel meer en er is nog onvoldoende zicht op hoe dat allemaal in elkaar grijpt. Waarschijnlijk verschillen ook de oorzaken per gemeente. Als onderzoekers, uitvoerders, beleidsmakers en data-analisten doorgaan met vragen stellen, antwoorden zoeken en bevindingen delen, komen we steeds een stapje verder in het ontwarren van dit mysterie. Ik voel deel 4 van deze serie al aankomen.
Vijf aanbevelingen voor gemeenten om de kostenstijging in de jeugdzorg te verhapstukken
- Investeer in informatievoorziening over inrichting, voortgang en opbrengsten van sociaal beleid.
- Maak afspraken met verwijzers.
- Let op kostenbeheersing bij inkoop en resultaat.
- Werk beter samen met zorgverleners.
- Investeer in de relatie met de gemeenteraad.
Bron: PBLQ (2020).
Verder lezen?
‘Benchmarkanalyse uitgaven jeugdhulp in 26 gemeenten. Leren van overeenkomsten en verschillen in beleid en uitvoering jeugdhulp’ en ‘Analyse volume jeugdhulp eindrapportage’, Significant (2019). Zie ook: ‘Analyse fonds tekortgemeenten’, AEF (2019). En lees ook deel 1 en deel 2 van de serie: ‘Waarom is de jeugdzorg zo dramatisch duur?’
