TikTok, Instagram en YouTube staan vol met beloftes over gouden bergen. Populaire influencers vertellen maar al te graag hoe ze in een paar dagen tijd duizenden euro’s hebben binnengesleept. Op straat, op school, online: crypto is hot onder jongeren, zegt Sven de Brabander (25). “Door corona is de interesse alleen maar groter geworden. Jongeren verveelden zich, zaten veel online.” De Brabander is jongerenwerker bij AM Supportteam in Arnhem en kent de verhalen maar al te goed. “Sommige mensen hebben de afgelopen jaren heel goed verdiend. Wie wil dat niet? Ik zie eigenlijk twee groepen: jongeren die zich serieus verdiepen in crypto en jongeren die gewoon meegaan met de kudde, alles geloven wat ze online tegenkomen en echt geen idee hebben.”
Vooral over die laatste groep maakt hij zich zorgen. Hij ziet hen geld lenen om in crypto te stoppen. Hij kent jongeren die honderden euro’s hebben overgemaakt naar een onbekende die beloofde het bedrag te verdubbelen. “Bij AM Supportteam zijn we nu aan het kijken wat we hiermee moeten. Het is toch een relatief nieuwe wereld, die volop in ontwikkeling is.”
Onwetende hulpverleners
Cryptocurrency en NFT’s (non-fungible tokens, zie kader) zijn hip en happening. Ruim 1,6 miljoen Nederlanders beleggen in crypto. Uit onderzoek van het Nibud en de Rabobank bleek vorig jaar dat een kwart (27 procent) van de jongvolwassen tussen de 18 en 30 jaar cryptomunten heeft. En ondertussen hebben professionals vaak geen idee. John Wildenberg, schuldhulpverlener van het jaar 2020 en maatschappelijk werker bij Farent in Den Bosch, schreef eind vorig jaar in het Tijdschrift voor Schuldsanering dat cryptocurrency een serieuze plek in de hulpverlening moet krijgen. “De onwetendheid onder hulpverleners is echt heel groot.”
Wildenberg wordt regelmatig gevraagd om uitleg te geven aan professionals. “Nu gaan ze het onderwerp liever nog uit de weg. Maar kap het niet meteen af als gevaarlijke onzin, informeer ernaar bij jongeren. Zie ook de positieve kant, het kan leerzaam zijn voor hen. Denk aan belangrijke vaardigheden zoals begrijpend lezen en rekenen, prioriteren, keuzes maken, risico’s nemen en buffers opbouwen.” Zijn advies aan hulpverleners, professionals, docenten: verdiep je er juist in. “Sluit aan bij de leefwereld van jongeren van nu.”
Dat doet Raoul Esseboom van Cryptotakkies zeker. Hij praat veel en vaak over crypto. Online en offline. Hij geeft met zijn team voorlichting aan jongeren en professionals. De voormalig profvoetballer bij FC Volendam raakte zes jaar geleden al geïnteresseerd in crypto en blockchain. “Ik miste betrouwbare informatie zonder al te veel vakjargon. Wat betekenen al die gekke woorden eigenlijk?” Hij begon met vlogs, interviewde experts en won vorig jaar met zijn platform de Meaningfull Education Award van de Blockchain Netherlands Foundation. Jongeren van nu maken zich veel zorgen over hun toekomst, merkt Esseboom. “Ze kijken naar de huizenmarkt. Kunnen zij ooit een huis kopen? Ze willen graag hun toekomst veiligstellen en hebben daar nu eenmaal geld voor nodig.”
Tegelijkertijd worden zij helemaal gek gemaakt door allerlei YouTubers die laten zien hoe rijk ze zijn geworden. “Maar dat is natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. Er is niets mis met huisje, boompje, beestje. Elke maand gewoon lekker werken.” Volgens hem is vooral het besef belangrijk dat de wereld bestaat uit ‘complexe systemen’. “Systemen die zijn ontwikkeld door mensen, waarin we invloed hebben op elkaar én op de werking van het systeem. Dus als ik cryptomuntjes verkoop, dan heeft dat gevolgen voor de volgende koper. Dat basisprincipe moet je begrijpen.”
Wat zijn cryptomunten en NFT’s eigenlijk?
Digitale munten zijn een alternatief voor bestaande geldsystemen. In plaats van centrale regulering door banken en landen, is de basis van cryptocurrency een open, gedecentraliseerd digitaal systeem: blockchain. De eerste en bekendste munt is bitcoin, maar er zijn er nog veel meer. Elk met hun eigen waarde en toepassing. Cryptomunten worden opgeslagen in de wallet, een digitale portemonnee.
Een NFT is een non-fungible token: een niet-inwisselbaar en onvervangbaar digitaal eigendomscertificaat voor bijvoorbeeld digitale kunst of een muziekbestand. Dit certificaat kun je digitaal creëren en vervolgens registreren in een blockchain. Het kopen en verkopen van NFT’s wordt flippen genoemd. Er gaat enorm veel geld in om. De allereerste tweet werd als NFT verkocht voor ruim 2,4 miljoen euro. Een ander bekend voorbeeld is de Bored Ape Yacht Club. Deze NFT-collectie bestaat uit 10.0000 digitale plaatjes van verveelde apen. Deze werden in eerste instantie voor 170 euro per stuk verkocht; inmiddels kosten ze gemiddeld 177.000 euro. Eén exemplaar werd eerder verkocht voor meer dan 1,4 miljoen euro.
Toezicht en wetgeving
Zoals vaak bij nieuwe technologische ontwikkelingen, roept ook crypto veel argwaan en angst op. First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, and then they buy bitcoin, omschrijft Toon Schraven, hoofd marketing & communicatie bij platform BTC Direct – een van de oudste cryptobedrijven in Europa – dat proces treffend. “Het disruptieve karakter roept veel angst op, in deze fase zitten we nu.” Hij is geen voorstander van strenge regels en meer toezicht. “Dat tast juist het vrije, decentrale en anonieme karakter van de cryptomarkt aan.” Schraven benadrukt dat alle angst en scepsis voorbijgaan aan het feit dat cryptocurrency jongeren van nu hoop geeft. “Als ze er verstandig mee omgaan, is het een manier om zich te verrijken en zich zo te verzekeren van een financiële toekomst.”
De emoties tussen voor- en tegenstanders lopen hoog op. In de politiek, onder trendwatchers en financiële experts. De roep om meer regulatie en toezicht vanuit traditionele financiële instellingen en toezichthouders – zoals de Autoriteit Financiële Markten (AFM) – klinkt luid. In maart ging het Europees Parlement akkoord met strenge regelgeving. Naar verwachting moeten beurzen en handelaren vanaf 2024 aan veel meer eisen voldoen en vooral beleggers beter beschermen.
Eind vorig jaar waarschuwde de AFM – de cryptohandel valt niet onder hun toezicht – nog voor onbetrouwbare ‘finfluencers’ die online van alles beloven en niet altijd even helder zijn over de vergoedingen die ze hiervoor zelf ontvangen. De AFM wees hen fijntjes op de spelregels waaraan ze zich moeten houden, zoals het provisieverbod. Zorgelijk vindt de toezichthouder dat ook minderjarige jongeren al handelen in crypto’s. Woordvoerder Yolanda Bieckmann: “Zelfstandig een traditioneel beleggersaccount openen, kan pas vanaf 18 jaar. Voor het handelen in crypto’s is er nog geen verplichte leeftijdsgrens, maar het zou goed zijn als cryptoaanbieders ook dezelfde grens in acht namen. Een aantal doet dit ook, maar lang niet allemaal. En dit valt nu niet onder toezicht.”
Extra lenen
“Als ik bij de hockeyclub kom, zie ik langs de lijn de reclame voor cryptomunten staan. Jongeren weet vaak niet waar ze hun geld in stoppen en hoe groot het risico is.” Ook Mary Pieterse-Bloem, hoogleraar financiële markten aan de Erasmus Universiteit en hoofd Investment Office van de Rabobank, juicht strenge regelgeving en toezicht toe. “We moeten bij al onze uitingen een disclaimer toepassen; cryptoplatforms kunnen nu ongebreideld gouden bergen beloven.” Ze benadrukt dat beleggen ook voor jongeren een goede route kan zijn om vermogen op te bouwen. “Mijn probleem met crypto is dat het niet gekoppeld is aan een fundamentele waarde, zoals bij aandelen en obligaties wel het geval is. De prijs wordt opgedreven door verhalen: narrative economics, zoals dat heet.”
De hoogleraar weigert daarom te spreken over beleggen in cryptocurrencies. “Het gaat in mijn ogen om pure speculatie. Ik vind het dan ook heel zorgwekkend wanneer ik hoor hoeveel jongeren cryptomunten hebben en wanneer ik op de universiteit hoor dat studenten extra lenen om in de crypto te stoppen.” Pieterse-Bloem benadrukt dat ze niet helemaal afwijzend tegen crypto staat. Banken kijken zelf ook naar mogelijke toepassingen. Maar als belegging? “Goed beleggen is saai. Dat doe je met geld dat je voor lange tijd kan missen. Maar als je elke dag vijf of tien keer op je mobieltje moet kijken naar de koersen, dan ben je vooral bezig met een gokspelletje.”
Opgelicht
Dat dit gokspelletje jongeren in de problemen brengt, ziet ook financieel rechercheur Jesse de Waard. Hij belegt zelf al jaren in cryptovaluta en volgt het wereldje op de voet. Als iets te mooi is om waar te zijn, dan is dat vaak zo, is zijn belangrijkste boodschap. “Jongeren denken toch vaak – nu ook met de NFT’s – dat ze heel snel rijk kunnen worden en zijn bang om de boot te missen. FOMO, the fear of missing out: daar spelen al die YouTubers maar al te graag op in.”
Jongeren verliezen niet alleen geld omdat de koersen zo enorm fluctueren, maar ook omdat ze worden opgelicht of gehackt. Hij vertelt over een jongen die 2.000 euro naar een bekende overmaakte die zei dat in crypto te investeren. “Later kwam hij erachter dat er helemaal geen crypto was aangekocht en dat hij was opgelicht. We zien ook zaken waarbij mensen op een phishingsite – een kopie van een origineel platform – denken een NFT aan te schaffen, maar vervolgens hun geld kwijt zijn. Een andere jongen dacht een NFT te hebben gekocht en kreeg een screenshot van een bekende influencer toegestuurd. En ik vrees dat dit nog maar het topje van de ijsberg is. Het gaat vaak om kleine bedragen en jongeren doen meestal geen aangifte.”
De Waard maakt onderscheid tussen ‘Johnny op de hoek’ die mensen geld uit de zak klopt en geavanceerde, soms internationale oplichters die een phishingsite bouwen. “Dan verdwijnen jouw crypto’s naar een ander platform en wordt het voor ons soms ook lastig te traceren.”
Cryptogeldezel
Een ander, nog vrij nieuw fenomeen is dat jongeren als ‘cryptogeldezel’ worden geronseld. Op de site van het Anti-Money Laundering Centrum (AMLC) wordt hiervoor met de volgende casus gewaarschuwd. Een 22-jarige jongen ziet op Instagram een advertentie om snel geld te verdienen. Hij komt op een betrouwbaar ogende site terecht, vult een sollicatieformulier in en voert zelfs online een sollicitatiegesprek met een Engelssprekende manager. Hij krijgt de opdracht om betaalsystemen te testen voor een cryptoplatform. Hij krijgt geld op zijn rekening gestort, dat hij vervolgens moet omzetten in crypto en verdelen over verschillende wallets. Een deel van het geld is zijn provisie. Tijdens een online training heeft hij geleerd hoe hij moet reageren op lastige vragen van de bank. Er liggen zelfs nepmarktplaatsadvertenties klaar om de herkomst van het geld te legitimeren.
Erik Reissenweber van het AMLC: “Het geld bleek afkomstig van de verkoop van niet-bestaande producten, een webshop met aanbiedingen te mooi om waar te zijn. Hier zijn er dus meerdere slachtoffers: mensen die iets bestellen, maar dat nooit geleverd krijgen en de geldezel die echt dacht dat hij systemen aan het testen was, maar ondertussen geld witwaste.”
Reissenweber ziet dat criminelen geldezels inzetten om de afstand tussen het illegaal verkregen vermogen zo groot mogelijk te maken. “Ze zijn daar heel innovatief in.” Sven de Brabander, de jongerenwerker in Arnhem, hoort vergelijkbare verhalen van de straat. “Het is precies zoals met reguliere geldezels: zij worden overgehaald om hun bankpasje af te staan, bij de cryptohandel hoeft dat niet eens. Maar ze zijn wel illegaal bezig.”
Investeer in kennis
Toch waarschuwen zowel Reissenweber als financieel rechercheur De Waard voor te veel angstverhalen. Juist door de wisselende koersen zijn criminelen ook terughoudend. “Het gaat veel te ver om dit het geld van de onderwereld te noemen”, zegt Reissenweber. Opnieuw klinkt het pleidooi dat professionals – zeker ook bij gemeenten – zich in ieder geval verdiepen in het onderwerp. “Gemeenten krijgen hier sowieso meer en meer mee te maken. Wat te doen wanneer uit een controle – het zogeheten BIBOB-onderzoek – blijkt dat een ondernemer zijn vermogen met crypto heeft verdiend? Dan krabt menig ambtenaar zich nog achter de oren.”
Of wat te doen met bijstandsgerechtigden die cryptomunten hebben? De VNG kwam in maart al met de verkenning ‘Cryptocurrency en de Participatiewet’, met allerlei tips hoe hiermee om te gaan. Wanneer bijvoorbeeld blijkt dat een cliënt actief en structureel handelt in cryptovaluta, dan moet hij of zij daarvan een ‘deugdelijke administratie’ kunnen overleggen. Zulke inkomsten zijn aan te merken als inkomen.
Terug naar Raoul Esseboom van de Crytotakkies. Wat is zijn advies aan jongeren en professionals in de praktijk? “Verdiep je in blockchain en crypto; dit gaat niet meer weg. Investeer in ieder geval in kennis. Geloof niet elke pannenkoek op internet en check goed of de informatie die je hebt gekregen ook klopt. En als je dan besluit om wat te gaan investeren, begin dan eens met een klein bedrag, de waarde van een McDonalds-menu of – wat tegenwoordig zo populair is onder jongeren – twee bubble-theetjes.”
Meer weten over crypto’s, jongeren en schulden?
Schouders Eronder heeft een krant gepubliceerd over dit thema: schouderseronder.nl (zoek: themakrant crypto). Bekijk ook het webinar hierover op YouTube (zoek: schouders eronder impact crypto).
6 tips voor cryptowijsheid
- Verdiep je eerst goed in crypto en NFT. Ga op onderzoek uit.
- Start altijd met kleine bedragen en ga ervan uit dat je alles kan verliezen.
- Investeer alleen via Nederlandse partijen die staan geregistreerd bij DNB.
- Laat nooit anderen voor jou investeren, maak geen geld over naar anderen.
- Geef nooit wachtwoorden of inloggegevens op een crypto-exchange aan anderen.
- Heb je grotere bedragen in cryptobezit, gebruik dan een zogeheten hardware wallet, een soort beveiligde usb-stick.
(Bron: Jesse de Waard, financiële recherche)
