‘Zij vormden ten tijde van mijn onderzoek de grootste groep vluchtelingen en kampen vaak met PTSS of andere mentale problematiek. Daardoor hebben zij extra moeite om te participeren op de arbeidsmarkt. Tot nu toe is er in integratietrajecten en beleid te weinig aandacht voor die mentale problematiek en de gevolgen daarvan voor de zoektocht naar werk.’
Eerst intensieve psychische begeleiding bieden, het werk komt daarna wel?
‘In gesprek met Syrische statushouders ontdekten we dat het in hun cultuur een taboe kan zijn om over trauma’s en depressies te praten. De klassieke vormen van psychotherapie sluiten dan ook vaak niet goed aan; ze vermijden deze het liefst. Een lichtere benadering van de mentale gezondheid past beter. Daarop hebben we besloten de principes van positieve psychologie toe te passen in een laagdrempelig en toegankelijk arbeidsmarkttraject. Ook in het vertrouwen dat werk hen kan helpen zich psychisch beter te voelen. En dat een beter mentaal welbevinden een beschermende factor is voor psychisch lijden.’
Is dat nieuw, die combinatie van positieve psychologie en toeleiden naar werk?
‘Ja, dat is nog niet eerder gedaan. Althans, niet bij deze doelgroep. Vaak wordt óf aan het mentale welzijn gewerkt óf aan arbeidsmarktparticipatie. Wij combineren de twee. Na diverse try-outs en het flink bijschaven van de methodiek zijn we op een cursus van zes sessies uitgekomen. Daarin hebben de trainers het behalve over werk- en studiedoelen ook over waarden, zingeving, sociale contacten en zelfzorg.’
Je zegt ‘we’; Mosaic komt dus niet alleen uit jouw koker?
‘Mijn collega Pascal Beckers en ik hebben de cursus samen ontwikkeld met de doelgroep en partners die voor hen relevant zijn. Denk aan VluchtelingenWerk, de GGD, ggz-organisaties Pro Persona en Indigo, de gemeente Nijmegen en Yalla Foundation.’
Je wilde onderzoeken of zo’n interventie werkt en deed een aantal effectmetingen. Vertel, wat kwam daaruit?
‘We verdeelden de deelnemers in een interventiegroep en een controlegroep. Beide groepen vulden vragenlijsten in over onder meer hun welzijn, werkattitude en sociale contacten. Dit deden ze aan de start van de interventie en bij afronding, een half jaar later. We zagen dat de statushouders die de cursus volgden hoger scoorden op mentaal welbevinden, emotioneel welbevinden en zingeving. Ook hadden ze meer vertrouwen dat ze een baan konden vinden die aansluit bij hun werk- en opleidingsniveau. Bovendien besteedden ze na de cursus meer uren aan een stage of werkervaringsplek. Stuk voor stuk belangrijke tussenstappen op weg naar de arbeidsmarkt.’
Dan hebben de deelnemers vast allemaal een baan nu.
‘Ik zou graag zeggen dat alle 180 deelnemers – mannen en vrouwen van 18 tot 64 jaar – inmiddels aan het werk zijn. Maar dat weet ik niet; de onderzoeksperiode was niet lang genoeg om daarover een uitspraak te kunnen doen. Wel zijn we van plan de cursus breder uit te rollen, liefst over het hele land. Bovendien blijven we data verzamelen. Zo kunnen we in de toekomst uitspraken doen over wat Mosaic betekent voor de kansen op werk.’
Maar wat is dan de winst?
‘Die zit ‘m niet alleen op het vlak van wel of niet een baan vinden. Mosaic doet iets met het algehele welbevinden en de activatie van deelnemers. We zagen bijvoorbeeld ook dat ze in vergelijking met de controlegroep meer contacten aangingen met hun buren. Heel wezenlijk. Uit literatuuronderzoek weten we namelijk dat hoe beter je je voelt en hoe sterker je sociale netwerk is, hoe groter de kans is dat je duurzaam participeert op de arbeidsmarkt.’
En wat betekent dit voor de maatschappij?
‘Ik kan het nog niet staven met cijfers. Maar ik durf wel het volgende te zeggen: als we bij statushouders in de route naar werk meer aandacht besteden aan mentale gezondheid, dan wordt er minder beroep gedaan op de bijstand. De overheid ontvangt meer inkomstenbelasting. Het beroepspotentieel wordt beter benut. En statushouders ervaren meer geluk. Ook dit laatste heeft een positief effect op de maatschappij.’
Dus je hebt met Mosaic de heilige graal te pakken?
‘Haha, zover wil ik niet gaan; er zijn nog wel meer waardevolle interventies. Van Mosaic gaat in ieder geval een bewezen werking uit.’
Levert jouw onderzoek leerpunten op voor andere integratietrajecten?
‘Wat voor statushouders geldt, geldt ook voor andere groepen: mentale gezondheid en de kans op deelname aan de arbeidsmarkt beïnvloeden elkaar wederzijds. Het is goed dat je je daarvan als gemeente, beleidsmaker of arbeidscoach bewust bent. Heb oog voor het emotioneel, psychisch en sociaal welzijn van inwoners. En kijk of je elementen uit de positieve psychologie kunt integreren in je aanpak.’
Heb je nog een take-away voor onderzoekers of beleidsmakers die met statushouders werken?
‘Betrek de doelgroep bij wat je doet, maakt of ontwikkelt. Luister naar ze. Probeer je eigen perspectief en overtuigingen los te laten. En durf afwijkende keuzes te maken. Zo hebben wij uiteindelijk ervoor gekozen de cursus in het Arabisch te geven. Ja, daar vallen sommige mensen over. Maar juist als het over gevoelens en emoties gaat, is het prettig om in je moedertaal te praten. Zelf vind ik het ook lastiger om in een andere taal dan de mijne te praten over wat mij ten diepste bezighoudt.’
In het kort
Wat: De ontwikkeling, implementatie en effectevaluatie van Mosaic, een positieve psychologiecursus ter bevordering van de mentale gezondheid en arbeidsmarktparticipatie van Arabischsprekende statushouders.
Door wie: José Muller-Dugic (Radboud Universiteit; Radboud University Network on Migrant Inclusion, RUNOMI) in samenwerking met Syrische statushouders, ervaringsdeskundigen en consortiumpartners.
Opvallend omdat: het European Social Fund (een van de subsidieverstrekkers) het onderzoek heeft uitgeroepen tot een van de tien succesvolste projecten tussen 2014 en 2020. De onderzoeksrapportage is te vinden op projecten.zonmw.nl (zoekterm: mosaic statushouders).
